EKOLOŠKA AZBUKA
Da li ste čuli za Zero waste pokret? A za kompostiranje?
Pogledajte našu malu zbirku i upoznajte se sa osnovnim ekološkim pojmovima.
A
ATMOSFERA- Gasni omotač oko nebeskih tela. Sastoji se pretežno od azota i kiseonika, tako da atmosfera u stvari predstavlja vazdušni motač Zemlje. Ona štiti Zemlju od hlađenja, zagrevanja i udara meteorita. Sastoji se od 5 slojeva: troposfera, stratosfera, mezosfera, termosfera i egzosfera.
ACIDIFIKACIJA ZEMLJIŠTA - Proces acidifikacije zemljišta podrazumeva smanjenje pH vrednosti zemljišnog rastvora. Može se javiti kao rezultat sporih, dugogodišnjih prirodnih procesa ili kao rezultat kombinacije prirodnih faktora i antropogenog uticaja. Najčešći antropogeni činioci koji ubrzavaju proces acidifikacije jesu povećana emisija kiselih polutanata i neadekvatna upotreba mineralnog đubriva. Predstavlja značajan faktor trajne degradacije plodnosti zemljišta. Smatra se osnovnim uzročnikom smanjene plodnosti zemljišta.
B
BIORAZGRADIVA MATERIJA - U pitanju je najčešće materija organskog porekla (biljnog ili životinjskog), ali takođe postoje i veštački materijali koji su dovoljno slični biljnim i životinjskim, pa mogu da se razgrađuju prirodnim putem uz pomoć mikroorganizama (aerobnih ili anaerobnih). Biorazgradiva materija je bez štetnog uticaja na životnu sredinu. Predmeti koji su biorazgradivi se smatraju ekološki prihvatljivim jer se koz proces razgradnje vraćaju u oblike koji se nalaze u prirodi.
BOTANIČKA BAŠTA - Predstavlja zaštićenu zelenu površinu koja je uređena i dizajnirana od strane stručnih lica. One su prostor gde se čuvaju i gaje one biljne vrste koje su važne za različita naučna istraživanja, očuvanje njihovog genofonda, obrazovanje, posebno interesantne za javno predstavljanje, biljke koje imaju naučni, kulturni i istorijski značaj te predstavljaju turističku atrakciju ili imaju praktičnu primenu u različitim naučnim ili privrednim granama. Pojava prvih botaničkih bašta se vezuje za područje Evrope i 16. vek. Smatra se da širom sveta postoji oko 2.500 botaničkih bašti, a još mnogo njih je u izgradnji ili se njihova izgradnja planira.
V
VRSTA – grupa organizama koji poseduju zajedničke morfološke karakteristike i koji mogu međusobno da se ukrštaju, a reproduktivno su izolovane od grupa organizama koji pripadaju drugim vrstama.
VEGETACIJA predstavlja skup biljnih vrsta i zemljani pokrivač koji te biljke pružaju.To je opšti termin, bez bilo kakve specifikacije koja se odnosi na određenu životnu formu, strukturu ili bilo koje botaničke ili geografske karakteristike. Tema vegetacija je šira od pojma flora koji se odnosi na kompleks određenih biljnih vrsta. Možda je najbliži sinonim biljna zajednica, ali vegetacija se može, i često se dešava, odnositi na širi raspon prostornih skala nego što taj pojam ima, uključujući i skale koje su globalnog nivoa. Tip vegetacije je definisan karakterističnim dominantnim vrstama ili zajedničkim aspektom okupljanja, kao što je raspon visina ili zajednička okolina.
G
GLOBALNO ZAGREVANJE - Globalno zagrevanje je antropogena klimatska promena i posledica dugotrajnog postepenog povećaja prosečne temperature vazduha na Zemlji. Ovaj fenomen menja klimu brže od svih prethodno poznatih klimatskih promena u istoriji. Glavni uzrok jeste emisija gasova staklene bašte, prvenstveno ugljen-dioksida i metana, koji nastaje sagorevanjem fosilnih goriva u energetske svrhe. Ostali izvori emisije jesu poljiprivredni procesi, proizvodnja čelika i cementa i krčenje šuma. S obzirom da su temperature na tlu porasle duplo brže od globalnog proseka, dolazi do proširenja pustinja, a sve su učestaliji toplotni talasi i šumski požari. Kao posledica globalnog zagrevanja stanovništvu prete nestašica hrane i vode, snažnije i češće poplave, ekstremne vrućine, bolesti i ekonomski gubici.
GRAĐEVINSKI OTPAD - Spada u vrstu otpada sa kojim se susrećemo nakon svake gradnje, rekonstrukcije ili renoviranja objekta. Procenjuje se da je građevinska industrija odgovorna za 40% emisija gasova sa efektom staklene bašte i za 75% potrošnje prirodnih resursa – kamena, peska, gvožđa, drveta. Milioni tona betona, cigle, metala, zemlje, završavaju uglavnom na divljim deponijama iako zakon nalaže da sve to mora da se skupi i po posebnoj proceduri odloži. Pored toga što korišćenje recikliranih sirovina smanjuje količine otpada, utrošene energije i troškove gradnje, istraživači su došli do saznanja da emisije ugljenika mogu da se smanje između 12,5% i 30% ako se dom gradi od recikliranih sirovina u poređenju sa novim, nerecikliranim materijalima. Postoje brojni materijali koje je moguće reciklirati i potom od njih graditi: leteći pepeo iz termoelektrana na ugalj, slomljenoo staklo i plastika čelik, bakar i aluminijum. Od njih mogu da se proizvode: cement, staklena vuna, pokrivači za fasade.
D
DEGRADIRANA ŽIVOTNA SREDINA- Izmenjena i kultivisana sredina, čiji su biodiverzitet i produktivnost suštinski smanjeni. Degradirana životna sredina i ugrožavanje biljnog i životinjskog sveta su ozbiljni razlozi zašto je neophodan dobro uspostavljen sistem upravljanja otpadom, kao i adekvatne mere zaštite i održivog korišćenja. Problematika degradiranih površina tretira se kroz brojne zakone, kao što su: Zakon o zaštiti životne sredine, Zakon o vodama, Zakon o šumama, Zakon o poljoprivrednom zemljištu i mnogi drugi.
DEPONIJA - Sanitarno mesto za odlaganje otpadnih materijala, obično tako što se otpad sakuplja na jednu lokaciju i zatrpava (što je najstariji način odlaganja otpada). Na nekim deponijama se vrši selekcija i reciklaža otpada tako što se vrši podela otpada na onaj koji se može reciklirati i na onaj koji ne može i koji se dalje zatrpava na samoj deponiji. Nažalost, postoje i divlje deponije na kojima se odlaže otpad, a predstavljaju lokacije koje ne ispunjavaju uslove utvrđene propisom za odlaganje otpada.
Đ
ĐUBRIVO - Smeša materija koja se koristi u poljoprivredi ili vrtlarstvu za poboljšanje plodnosti zemljišta i rasta i razvoja biljaka. Organska i neka neorgranska đubriva dobijena iz ruda su se koristila vekovima, dok su hemijski sintetisana neorganska đubriva počela da se razvijaju tokom industrijske revolucije. Đubriva se mogu podeliti na organska i neorganska. Organska đubriva su sastavljena od obogaćene organske materije biljnog ili životinjskog porekla, dok su neogranska sastavljena od veštački dobijenih supstanci i/ili minerala.
E
EFEKAT STAKLENE BAŠTE - Proces zagrevanja planete Zemlje koji je nastao usled poremećaja energetske ravnoteže između količine zračenja koje Zemlja prima od Sunca i vraća u svemir. Deo toplotnog zračenja se odbija u atmosferu i umesto da ode u svemir, aprsorbuju ga gasovi u atmosferi (najviše ugljen-dioksid i metan) i ponovo vraćaju na Zemlju. Posledice su sledeće: porast temperature, nivoa mora, isparavanja mora i oblačnosti, kao i topljenje polarnog leda. Smatra se da je zbog ekstremnog povećanja temperatura živi svett na Zemlji sve ugroženiji.. Sve više izumiru razne biljne i životinjske vrste.
EKOCID - Podrazumeva događaj ili proces koji rezultira naglom ili dramatičnom promenom prirode na nekom području, što obuhvata izumiranje ili migraciju tamošnje flore i faune. To podrazumeva menjanje postojećih ekosistema, gde se plodne ravnice i šume pretvaraju u izumrala područja. Najčešće su to procesi koji su posledica ljudske aktivnosti, kao što su upotreba agresivnih herbicida, izlivanje nafte, dubokomorsko iskopavanje, krčenje šuma, zagađenje zemljišta i vode. Dugo traju pokušaji da ekocid uđe u međunarodno kazneno pravo kao posebna vrsta zločina protiv čovečanstva.
Ž
ŽIVOTNA SREDINA –celokupno okruženje, fizičko i biološko, živo i neživo, prirodno, kultivisano i dograđeno, socijalno-političko, kulturno i estetsko, koje je vremenski određeno u prošlosti i budućnosti. Ovo spoljašnje okruženje u interakciji je sa unutrašnjim okruženjem čoveka koju čine potrebe i aspiracije, osećanja, očekivanja i predstave.
Z
ZELENA POLITIKA – Zelena politika ili ekopolitika politička je filozofija koja zagovara razvijanje ekološki održivog društva. Načela na kojima se temelji su: bazna I parcijalna demokratija, ekološka mudrost I održivost, socijalna pravda I poštovanje različitosti. Kako vreme u kome živimo obeležava prelazak na obnovljive izvore energije, recikliranje, pošumljavanje, možemo 21. vek nazvati “zelenim dobom”.
ZERO WASTE POKRET - Zero waste znači nula otpada. Pokret podržava reciklažu stvari ili njihovu prenamenu u druge svrhe. Takođe kompostiranje i odlaganje što manje stvari za reciklažu. Ovaj pokret se zalaže za kupovinu stvari koje su nužno potrebne, organske ili zapakovane u minimalne ambalaže.
I
INDUSTRIJAJALIZACIJA- U užem smislu podrazumeva proces razvoja industrije. U širem smislu, pored razvoja industrije, obuhvata i fizionomski i funkcionalni preobražaj geografskog prostora. Do sada su se odigrale 3 industrijske revolucije. Posledice industrijalizacije su sledeće: specijalizacija proizvodnje, stvaranje radničke klase, deagrarizacija, urbanizacija, porast broja stanivnika, širenje svetskog tržišta i međunarodne trgovine, kao i razvoj saobraćaja.
ISO 14001 - Međunarodni sertifikat koji se odnosi na upravljanje životnom sredinom. Predstavlja sistematični pristup koji omogućava organizacijama da identifikuju, upravljaju i minimiziraju negativne uticaje na životnu sredinu. Važi za jedan od najprestižnijih standarda u oblasti zaštite životne sredine.
J
JOD - Iako se ne spominje često, jod je veoma važan jer je prirodni atibiotik i antivirotik, osigurava pravilan rad štitne žlezde i imuno sistema, poboljšava mentalnu bistrinu, smiruje nervni sistem i oslobađa od napetosti. EFSA (Evropska agencija za bezbednost hrane) tvrdi da postoji jasna veza između nivoa voda kod trudnica i kasnije inteligencije deteta. Nedostatak joda može izazvati gušavost, hroničan umor, gojenje, povećanu osetljivost na hladnoću, suvu kožu i kosu, kao i lose raspoloženje. Najbolji izvori joda su alge, morska riba i jodirana so.
K
KISELOST OKEANA - Ugljen-dioksid iz vazduha upijaju okeani, odnosno on se rastvara u vodi gde nastavlja da postoji u formi ugljovodonične kiseline. Povećana koncentracija ugljen-dioksida u atmosferi znači više ugljovodonične kiseline u okeanima, što dovodi do povećanja njihove kiselosti. Povećana kiselost okeana izaziva razgradnju kalcijum-karbonata koji mnoge morske vrste koriste da naprave svoje oklope, stoga povećanje kiselosti utiče na opstanak brojnih morskih životinja i ekosistema generalno. Na povećanje kiselosti okeana najviše utiču klimatske promene, razvoj obalnih gradova, preterani ribolov i poljoprivredna đubriva.
KOMPOSTIRANJE- Proces biološke razgradnje organske materije iz biorazgradivog otpada, najčešće u aerobnim uslovima. Gotovo sve biljne ostatke je moguće kompostirati (trava, lišće, ostaci voća i povrća…), kao i neke ostatke životinjskog porekla (ostaci mesa, đubre, gnoj…). Trajanje ovog procesa je od 1 do 6 meseci. Kao proizvod kompostiranja se dobija materijal sličan humusu, koje nema neprijatan miris i koji se može koristiti kao sredstvo za kondicioniranje zemljišta ili kao đubrivo. Koristi se u povrtarstvu, hortikulturi, poljoprivredi, ali i za kontrolu erozije, isušivanje močvara i kao prekrivni sloj na deponijama.
L
LANAC ISHRANE - Pokazuje kako su organizmi međusobno povezani preko hrane koju konzumiraju. Počinje biljkama koje jedine energiju uzimaju od Sunčeve svetlosti, ne preko hrane, i u lancu ishrane se nazivaju proizvođači. Druga karika jesu biljojedi koji su prvi potrošači i hrane se biljkama. Nakon njih slede mesjedi koji se hrane biljojedima i oni su drugi potrošači. Treći potrošači jesu svaštojedi koji se hrane i biljojedima i mesojedima (tu se ubraja i čovek). Poslednju kariku u lancu čine razgrađivači, a to su bakterije i gljive koje se hrane tkivima uginulih materija koje dalje odlaze u zemlju odakle ih biljke dalje koriste. Na taj način se zaokružuje system lanca ishrane u prirodi.
LED OSVETLJENJE- Ekološki prihvatljivo i jedno od najefikasnijih vidova osvetljenja. Traju čak 25 puta duže od konvencionalnih sijalica čime se smanjuje porošnja usled ređe potrebe za zamenom, a ostvaruje se i značajna ušteda. Duži životni vek omogućava manju potrošnju energije iz elektrana što dovodi do smanjenja emisije ugljen-dioksida. Ne koristi olovo, živu i druge toksične materije, čime se utiče na očuvanje životne sredine.
M
METEOROLOGIJA je nauka o Zemljinoj atmosferi i promenama u njoj ili preciznije, ona se bavi proučavanjem promena vremenskih uslova oko nas, i spada u grupu geofizičkih nauka. Neke od glavnih pojava koje se u meteorologiji proučavaju su: temperatura, količina i vrste padavina, grmljavinske oluje, tornada, tropski cikloni i tajfuni, kao i drugi važni meteorološki elementi kao što su: oblačnost, vazdušni pritisak, vlaga, insolacija, vetar, Sunčevo zračenje itd. Značajan uticaj vremena na ljude i ljudske aktivnosti doveo je do razvoja nauke o prognozi vremena.
METAN (CH4) - poznat i kao blatni gas je najprostiji zasićeni ugljovodonik (alkan). Ukoliko vladaju normalni uslovi on je bezbojan gas. U prirodi metan nastaje usled beskiseoničnog raspada organskih materija (npr. u močvarama). Metan je glavni sastojak zemnog gasa. Koristi se kao gas za grejanje i kao sirovina za dobijanje organskih jedinjenja Relativno velika količina metana na Zemlji daje mu status alternativnog, atraktivnog izvora energije.. Kao gas, obično se prevozi putem gasovoda ili cisternama utečnjen kao tečnost na temperaturi ispod -162 °C (kao LNG - liquefied natural gas).
Metan nije otrovan. Međutim, veoma je zapaljiv i u smesi sa vazduhom može biti eksplozivan. Burno reaguje sa oksidacionim sredstvima, halogenim elementima i supstancama koje sadrže halogene. Najveća opasnost od eksplozije mešavine metana i vazduha postoji u rudnicima uglja.
N
NACIONALNI PARKOVI – su prirodni lokaliteti kopna ili mora, odnosno kopna i mora određeni da štite ekološku celovitost jednog ili više ekosistema za sadašnje i buduće generacije, pri čemu se onemogućava neadekvatno korišćenje prirodnih dobara ili druge štetne radnje i aktivnosti i obezbeđuju osnove za duhovne, naučne, obrazovne, rekreativne potrebe i potrebe posetioca koje treba da budu saglasne sa očuvanjem životne sredine i kulture.
U nacionalnom parku zabranjeno je vršiti radnje i aktivnosti i obavljati delatnosti kojima se ugrožava izvornost prirode.
NEOBNOVLJIVI IZVORI ENERGIJE – su prirodni izvori koji su rezultat geoloških procesa dugih milionima godina. Na primer: rude, minerali, fosilna goriva (nafta, plin, ugalj, itd). Glavni izvor energije fosilnih goriva je ugalj a njihovim izgaranjem u atmosferu odlazi ugljen dioksid što je sa ekološke strane I najveći problem njegovog korišćenja.
O
OBNOVLJIVI IZVORI ENERGIJE – su prirodni izvori energije koji se obnavljaju prirodnim putem. Mogu biti biljnog i životinjskog porekla. Obnovljiva energija koristi prirodne izvore kao što su sunčeva energija, vetar, plima, geotermalna toplota, koji se prirodno obnavljaju.
OTPAD – predstavlja materije ili predmete koji nisu primarni proizvodi (odnosno proizvodi koji su namenjeni tržištu potrošne robe), zatim roba koja je završila svoj upotrebni vek, materije koje nastaju pri preradi sirovih materijala u finalne proizvode, kao i smeće koje se odbacuje, a nastalo je ljudskim aktivnostima.
ODRŽIVOST – Održivi razvoj je onaj koji zadovoljava potrebe sadašnjosti bez ugrožavanja mogućnosti budućih generacija da zadovolje vlastite potrebe. To podrazumeva pomirenje okolišnih, socijalnih I ekonomskih potreba. U čisto ekološkom smislu održivost je način uz koji biološki sastavi tokom vremena ostaju uravnoteženi, raznoliki I produktivni.
P
PESTICIDI – su supstance ili hemijske mešavine koje se koriste u preventivi, odnosno uništavanju napasti i štetočina. Pesticidi obuhvataju otrove za suzbijanje: -insekata (insekticidi), -glodara (rodenticidi), -korova (herbicidi), -gljivica (fungicidi), -grinja i pauka (akaricidi) i -mekušaca (limacidi ili moluskicidi).
PET ILI POLIETILEN TERAFTALAT – je termoplastični polimer granulat iz porodice poliestera i ima svoju široku primenu u proizvodnji sintetičkih vlakana, ambalažnih pakovanja za pića, hranu ili tečnosti. PET je jedan od najvažnijih sirovih materijala koji se koriste u veštački dobijenim vlaknima. Period razgradnje PET-a je i do nekoliko stotina godina.
R
RECIKLAŽA – je proces sakupljanja i tretiranja otpada kako bi se ponovo upotrijebio kao sirovi materijal u pravljenju istih ili sličnih proizvoda.
RESURSI – Resurs je izraz koji se upotrebljava kao sinonim za raspoloživa sredstva, vrednosti, zalihe I mogućnosti. Prirodni resursi označavaju prirodna bogatstva neke države, odnosno rude, šume, vode…a termin radni resurs označava celokupno stanovništvo sposobno za rad.Prekomerno iskorišćavanje resursa odnosi se na korišćenje prirodnih resursa ili prirodnog blaga bez obzira na posledice a većinom se sprovodi zbog kratkoročnih želja za zaradom. Suprotnost tome je održivost.
S
SANITARNA DEPONIJA – je posebno uređen prostor, izgrađen i opremljen za trajno, kontrolisano, organizovano i sigurno odlaganje otpada, kako ne bi štetio okolini i prirodi, kao i zdravlju ljudi.
STANIŠTE VRSTE/PODVRSTE/POPULACIJE – prostor ili mesto na kojem se u prirodi može naći neki organizam ili populacija, odnosno posebna sredina (okvir života) u kojem živi određena životinja / biljka, sa ukupnim kompleksom flore, faune, zemljišta i klimatskih uslova na koje je ta vrsta/ podvrsta/populacija adaptirana. Isto je što i habitat.
SVETSKA PRIRODNA BAŠTINA – dobra koja su po svojim osobinama jedinstvena u svetu, na osnovu čega se nalaze na UNESCO-voj listi svetske prirodne baštine i time uživaju specijalan režim zaštite na međunarodnom nivou.
T
TOPLOTNI TALAS – To je razdoblje ekstremno visokih temperature koje može trajati od nekoliko dana do nekoliko nedelja, a najčešće se javlja od 15. Jula do 15. Avgusta. Leti postoji velika opasnost I od požara koji najčešće prirodno izbijaju kao posledica visokih temperature u sušnom razdoblju.
TOKSIČNI OTPAD – je otpadni materijal, često u hemijskom obliku, koji može da izazove smrt ili povredu živog bića. Toksični otpad obično nastaje kao proizvod industrijske proizvodnje, ali može da nastane i usled aktivnosti gradskih, poljoprivrednih, vojnih, zdravstvenih ustanova, radioaktivnih izvora, lake industrije, kao što su hemijsko čišćenje na primer. Toksini se inače obično otpuštaju u vazduh, vodu ili zemljište.
U
UPRAVLJANJE OTPADOM – je proces sakupljanja, transporta, procesuiranja, recikliranja i odlaganja otpadnih materija, naročito onih koje su proizvedene ljudskim aktivnostima, sve u cilju smanjivanja njihovog uticaja na ljudsko zdravlje, izgled i higijenu životne sredine. U poslednjih nekoliko decenija sve veća je tendencija da se kao osnovni ciljevi upravljanja otpadom smatraju i njegov uticaj na prirodnu sredinu, kao i na mogućnosti dobijanja izvora novih sirovina iz otpada.
URBANIZACIJA – Pojam urabanizacije nastao je prema latinskoj reči “urbanus” što znači gradski, a označava porast udela gradskog stanovništva te proces širenja gradskog načina života. Pojam takođe obuhvata prostorno širenje postojećih I nastanak novih gradova što se većinom postiže smanjivanjem broja seoskih I mešovitih naselja te porastom broja manjih, srednijh I velikih urbanih sredina a sve sa ciljem porasta finansijskih, proizvodnih I, obrazovnih I kulturnih funkcija.
F
FLORA - Podrazumeva kompleks svih biljnih vrsta na određenoj teritoriji. To može biti jasno definisano geografsko područje ili deo na Zemlji sa određenim prirodnim uslovima (na primer flora crnogorične šume). Termin se takođe koristi za opisivanje vegetacije istorijske epohe (na primer mizozojska flora). Flora ne pokriva one biljne komplekse koji su se uzgajali na mestima sa veštačkom klimom (zatvoreni prostor, staklene bašte). Sama reč je dobila naziv po rimskoj boginji cveća i proleća.
FOSILNA GORIVA - Nastaju kao posledica prirodnog procesa razlaganja mrtvih i zakopanih organizama. Danas su fosilna goriva osnovni izvor energije na Zemlji. Sadrže visok procenat ugljenika i javljaju se u vidu nafte, uglja i prirodnog gasa. Predstavljaju neobnovljiv resurs jer su potrebni milioni godina da se formiraju, a poznate iskoristive reserve se troše mnogo brže nego što se nove stvaraju. Njihovim sagorevanjem se proizvodi oko 21,3 milijardi tona ugljen-dioksida godišnje. Procenjuje se da prirodni procesi mogu da apsorbuju samo polovinu te količine, stoga je evidentno da korišćenje ovih goriva stvara ozbiljne probleme u životnoj sredini.
H
HEMIJSKI OTPAD - Obuhvata otpad u čvrstom, tečnom ili gasovitom stanju koji ima opasne karakteristike, kao što su: toksičnost, korozivnost, zapaljivost, eksplozivnost, genotoksičnost…Ovaj otpad može da izazove narušavanje zdravlja stanovništva, povrede, pa čak i smrtne slučajeve, a takođe i da dovede do teških oblika destrukcije životne sredine ukoliko se nepropisno prerađuje, skladišti i transportuje. Hemijske supstance se smearaju opasnim ukoliko su zapaljive, korozivne, reaktivne ili toksične. Mnoge opasne supstance mogu se koristiti samo uz posebne mere opreza koje umanjuju rizike pri rukovanju. Jednom kada se odbace, ove supstance više nisu pod direktnom kontrolom korisnika i mogu predstavljati posebnu opasnost po ljude i druge organizme koji dođu u dodir sa njima. Imajući u vidu ovakav rizični potencijal, hemijski otpad mora da se podvrgne odvojenom procesiranju.
HOMEOSTAZA - Dinamičko održavanje stabilne, relativno stalne unutrašnje sredine u organizmu uprkos promenama. Obuhvata skup procesa koji organizam vraćaju u stanje kakvo je bilo pre promene određenih uslova, odnosno u stanju koje je za njega optimalno za preživljavanje. Ovi procesi se dešavaju kada promene u spoljašnjoj i unutrašnjoj sredini dovedu do promena u funkcionisanju organizma. Organizam održava homeostazu za mnoge faktore: temperaturu, koncentraciju jona u krvi, koncentraciju glikoze u krvi, pH vrednost i mnoge druge. Homeostaza na svim nivoima je ključna za održavanje normalnih funkcija čitavog organizma.
C
CNG MOTORI/PRIRODNI GAS - Teretna vozila sa CNG motorima (Compressed Natural Gas) su vozila koja koriste prirodan gas kao pogonsko gorivo umesto benzina ili dizela. Na ovaj način se smanjuje emisija CO2, NOx, krutih čestica, kao i sama buka. Prirodni gas je odličan izbor za teška i srednje teška vozila jer čisto sagoreva.
CRVENA KNJIGA - Obuhvataju vrste koje su prema međunarodnim kriterijumima nalaze na ivici opstanka ili su u tolikoj meri ugrožene da im preti izumiranje u bliskoj budućnosti. Crvenim knjigama obično prethode Crvene liste koje predstavljaju prvi korak ka institucionalnoj zaštiti određene grupe organizama. sadržaj Crvene knjige i liste ugroženih divljih vrsta, sa lokalitetima na kojima se nalaze, brojnošću populacija i stepenom ugroženosti, utvrđuje Ministarstvo zaštite životne sredine, na predlog Zavoda za zaštitu prirode Srbije, a u saradnji sa ostalim stručnim i naučnim institucijama.
Č
ČUVANJE OKOLINE - U vrijeme kada je okolina sve ugroženija neodgovornim ponašanjem barem svakog drugog čoveka, posebno je važno razmišljati o načinima kako ublažiti štetu koju nanosimo prirodi, indirektno ugrožavajući i sebe. Ono što možete uraditi da očuvate okolinu jesu sledeće stvari:
Pametna kupovina – manje bacanja hrane; razvrstavajte otpad; racionalnije koristite vodu, štedite energiju, manje zagađujte vazduh.
Š
ŠTEDNJA ENERGIJE – Ušteda energije je smanjenje potrošnje energije u aktivnostima ili zadacima tako da se, posledično, na kraju mogu smanjiti I troškovi firmi ili domaćinstava,. Sama štednja ne bi smela, barem ne u znatnoj meri uticati na kvalitet života. U domaćinstvima se najviše energije utroši na grejanje, hlađenje, pripremu tople vode, kućne uređaje I rasvetu.
ŠUMSKI EKOSISTEM- Šume su najsloženiji ekosistemi u kojima dominira drveće u zajednici sa ostalim drvenastim i zeljastim biljkama, gljivama, životinjama, mikroorganizmima. Šume se razvijaju na svim kontinentima osim na Antarktiku, krajnjem severu i na velikim nadmorskim visinama.
Odlikuju ih određena temperatura, svetlost, vlaga, reljef, nagib terena, ekspozicija i vetrovi koji su presudni za razvoj ovih ekosistema.